Satım Opsiyonu (Put Option) Nedir?

Bu makalede, satım opsiyonu (Put) ve alım opsiyonu (Call) arasındaki farkı anlatacağız. Ayrıca, genel olarak opsiyonları, put opsiyonu ve call opsiyonu arasındaki farkları ayrıntılı olarak açıklayacak ve bu araçları bir örnek üzerinden anlatarak doğru bir şekilde anlamanızı sağlayacağız.

Opsiyonlar Nedir?

Dilerseniz, satım opsiyonunu (put) anlatmaya geçmeden önce genel olarak opsiyonları kısaca hatırlayalım.

Opsiyonlar, yatırımcılara bir dayanak varlığın fiyatındaki yükseliş veya düşüş hareketlerinden yararlanma fırsatı sunan benzersiz ve esnek bir finansal araçtır. Yatırımcılar, portföylerini sınırlı bir risk alarak büyütmek ve potansiyel olarak büyük kazançlar elde etmek için opsiyonları satın alabilir veya satabilirler.

Türev araçlar olarak anılan varlıklar arasında bulunan opsiyonlar, alıcısına üzerinde anlaşmaya varılan belirli bir fiyattan, önceden belirlenen ileri bir tarihte, bir dayanak varlığı satın alma veya satma hakkı veren ancak yükümlülük getirmeyen, iki taraf arasında, yani opsiyon alıcısı ile satıcısı, arasında yapılan bir sözleşmedir.

Üzerinde anlaşmaya varılan fiyat, kullanım fiyatı veya strike price olarak adlandırılır. Opsiyon sözleşmeleri borsalarda işlem görür ve farklı vadeleri vardır.

👉 Eğer opsiyon piyasalarına yeni giriş yaptıysanız daha fazla bilgi için Opsiyonlarla İşlem Yapma | Başlangıç için Temel Rehber adlı makalemizi okuyabilirsiniz.

Satım Opsiyonu (Put) Nedir?

Satım opsiyonu (put), alıcıya, opsiyon primini ödemek suretiyle, bir dayanak varlığı belirli bir fiyattan ve belirli bir tarihte (ya da Amerikan opsiyonları için belirli bir tarihte kadar) satma hakkı veren ancak yükümlülük getirmeyen bir sözleşmedir.

Put opsiyonu satıcısı ise söz konusu varlığı uzlaşılan tarihte belirlenen fiyattan satın almakla yükümlüdür.

Aşağıda satım opsiyonu (put) alıcısı ve satım opsiyonu (put) satıcısının kar/zarar grafikleri gösterilmektedir.

Diğer bir deyişle, satım opsiyonu (put) alıcısına söz konusu varlığı ileri bir tarihte, belirli bir fiyattan (kullanım fiyatı veya strike price) satma seçeneği verir.

Satım Opsiyonu (PUT) Nasıl Çalışır?

Borsayı ek gelir elde etmek için kullanmak ister misiniz? Eğer öyleyse, kullanabileceğiniz en önemli araçlardan biri de satış opsiyonudur (put). Bu yatırım aracı uzun yıllardır kullanılıyor olsa da hala birçok kişi nasıl çalıştığını bilmiyor

Yukarıdaki grafikten de görüldüğü gibi satım opsiyonunun (put), birbirine karşıt pozisyonlar alan iki tarafı vardır, alıcı ve satıcı. Satım opsiyonlarının (put) nasıl çalıştığını anlamanın tek yolu put opsiyonlarını alıcı ve satıcının perspektiflerinden ayrı ayrı incelemektir.

Alıcı Açısından Satım Opsiyonu (Put) Nasıl Çalışır?

Yukarıda da söz ettiğimiz gibi alıcı, dayanak varlığı uzlaşılan fiyattan satmasına olanak sağlayan opsiyonu belirli bir tutar (opsiyon primi veya premium) ödeyerek satın alan taraftır.

PUT opsiyonu alıcı için bir çeşit sigorta poliçesi gibidir ve vade sonuna kadar dayanak varlığın fiyatındaki düşüşlere karşı alıcıyı korur. 100 ₺' den satma hakkına sahip olduğunuz hisselerin spot fiyatı 50₺'ye düşse bile siz bundan etkilenmezsiniz. Diyelim, vade ayı Aralık ve kullanım fiyatı 90₺ olan bir satım opsiyonu (PUT) aldınız, vade sonuna kadar satım opsiyonunun (PUT) dayanak varlığı olan hisseleri, spot fiyatı ne olursa olsun 90₺'ye satma hakkına sahipsiniz *.

Ancak satma hakkına sahip olduğunuz hisseler portföyünüzde yoksa bu durumda fiyatı düşüyor olsa bile dayanak varlıkta uzlaşılan bir fiyat üzerinden kısa pozisyon (short) alma hakkına sahipsiniz. Diğer bir deyişle, yukarıdaki örnekten de anlaşılacağı gibi spot fiyatı 50₺ olan bir varlık için 90₺'den kısa pozisyon alacaksınız.

Ancak bu hakka sahip olmanın bir bedeli olduğunu unutmamalısınız. Put opsiyonunu satın almak için opsiyon primi ödemeniz gereklidir. Aradaki 40₺'lık farktan ödediğiniz opsiyon primi bedelini düşmeniz gerekir.

Bir put opsiyonu satın almak, piyasanın düşeceği beklentisiyle pozisyon almak anlamına gelir, yani dayanak varlığın fiyatı düşerse para kazanırızç

* Avrupa opsiyonları yalnızca vade sonunda kullanılabilirken, Amerikan opsiyonları vade veya sona erme tarihine kadar herhangi bir zamanda kullanılabilir.

Satıcı Açısından Satım Opsiyonu (Put) Nasıl Çalışır?

Satıcı için durum alıcının tersidir. Satıcı sigorta şirketi gibi prim karşılığında dayanak varlığı, opsiyonun vade tarihindeki spot fiyatı ne olursa olsun önceden belirlenen fiyattan (kullanım fiyatı veya strike price) satın alma güvencesi verir.  Böylece, vade tarihinde dayanak varlığın spot fiyatı opsiyonun kullanım fiyatından daha yüksekse PUT opsiyonunun alıcısı satma hakkını kullanmak istemeyecektir (piyasa fiyatı daha yüksek olan bir varlığı neden daha düşük fiyattan satmak istesin?) ve böylece satıcı da alıcıdan tahsil ettiği opsiyon primini kazanç hanesine yazacaktır.

Opsiyonun vade tarihine dayanak varlığın fiyatı kullanım fiyatının (strike price) altına düşerse, satım opsiyonunun (PUT) satıcısı söz konusu dayanak varlığı satın almak zorunda kalacak ve piyasada daha düşük fiyata satılan bir varlığı daha yüksek bir fiyattan satın alacaktır. Satım opsiyonunun (PUT) satıcısının ilgili varlığı alış fiyatı kullanım fiyatı olacaktır ancak opsiyonu satarken alıcıdan tahsil ettiği opsiyon primini bu maliyetten düşmesi gerekir.

Satım opsiyonunu (Put) satan taraf, yani Satıcı ise sözleşmenin karşı tarafı olarak, söz konusu varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan (kullanım fiyatı veya strike price) ve tarihte opsiyon primi karşılığında satın almakla yükümlüdür.

Bir put opsiyonu satmak piyasanın yükseleceği beklentisiyle pozisyon almak anlamına gelir.

Satım Opsiyonu (PUT) Türleri

Tıpkı Alım opsiyonlarında (Call) olduğu gibi satım opsiyonları (Put) iki taraflıdır: 

• Uzun Satım Opsiyonu (PUT): Satım opsiyonunda (PUT) uzun pozisyon aldım demek PUT opsiyonu satın aldım demekle aynı anlama gelir. Opsiyonlara aşina olmayanlar için bu biraz kafa karıştırıcı olabilir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi PUT opsiyonu satım opsiyonudur ve put opsiyonunu satın almak dayanak varlıkta kısa pozisyon almak, diğer bir deyişle ayı piyasası (bearish) beklentisiyle, yani dayanak varlığın fiyatının düşeceği beklentisiyle, pozisyon almak demektir. PUT opsiyonun değeri dayanak varlığın fiyatı düştükçe artar.

• Kısa Satım Opsiyonu (PUT): Put opsiyonu satarak kısa pozisyon alırsanız, dayanak varlıkta nötr boğa piyasası (bullish) beklentisiyle , yani yatay veya yukarı yönde bir hareket beklentisiyle pozisyon almış olursunuz. Bunun anlamı, dayanak varlığın spot fiyatı opsiyonun vade tarihine kadar opsiyonun kullanım fiyatının altına düşmediği sürece, piyasanın yukarı veya yatay hareketinden kar elde edersiniz.

Put Opsiyonunda Kazanç ve Kayıp Nasıl Hesaplanır?

Put opsiyonunun ne olduğunu ve nasıl çalıştığını bilsek de potansiyel kazanç ve kaybın ne olabileceği konusunda çok emin olamayabiliriz. Bu nedenle put opsiyonunun işleyişine biraz daha yakından bakalım.

Opsiyonlarla işlem yaparken, ister call ister put olsun, daha önce belirttiğimiz gibi iki şekilde pozisyon alabiliriz: alıcı pozisyonu veya satıcı pozisyonu. Put opsiyonu örneğinde, yani put opsiyonunu alan veya satan taraf olabiliriz:

Satın Alınan Put Opsiyonu

Satım opsiyonunun (Put) alıcısı, kaybını opsiyonu satın almak için ödediği opsiyon primi ile sınırlar ancak olası kazancı da sınırlıdır.

Bu ilk grafikte pozisyonumuz satın alınan bir PUT olduğunda  kar ve zararın nasıl değiştiğini görebilirsiniz.

• Kırmızı bölge: Olası kayıpları ifade ediyor ve gördüğünüz gibi dayanak ne kadar yükselirse yükselsin zarar ödenen primle sınırlı oluyor, kârlar ise sınırsız olarak artabiliyor.
• Yeşil Bölge: Tam tersi. Kazanç potansiyel olarak sınırsızdır. Sınırsız, pratikte sonsuz anlamına gelmez, unutmayın ki bir hisse ya da dayanak, teoride sıfır değerinin altına inemez.

Primin, kazanç eşiğinden çıkarılması gerekeceğini unutmayın. Kırmızı bölgede, yani “kayıp” bölgesindeyken, bu tam olarak primdir.

Alıcı için maksimum kazanç senaryosu, dayanak varlığın spot fiyatının sıfıra düşmesidir. Bu durumda alıcı opsiyonu kullanılır ve dayanak varlığı kullanım fiyatından (strike price) satar.

Satılan Put Opsiyonu

Bu grafik bize PUT seçeneğinin satıcı tarafında nasıl çalıştığını gösteriyor.

• Kırmızı bölge: Gördüğümüz gibi, dayanak varlık düştüğü sürece kayıp sınırsız olabilir, ancak alınan primin tamamını kazanmak için dayanak varlığın kullanım süresinin dolması yeterlidir. Risk daha yüksek olmasına rağmen, yeterli mesafe ile özellikle de bu trade aşırı satılan hisse senetleri üzerinde yapılıyorsa, çok yüksek olasılıklı bir işlem elde edebilirsiniz. Örneğin Nestlé gibi oynaklığı düşük bir hisse senedinde geniş bir spread olduğunu hayal edin.

• Yeşil bölge: Kâr bölgesidir ve PUT satışı yalnızca dayanak varlığın fiyatı kullanım fiyatının üzerinde olduğu sürece kârlı olacaktır, ancak kâr yalnızca alınan prim üzerinden ödenecektir. Gördüğünüz gibi risk daha yüksek olmasına rağmen yeterli mesafe ile oldukça yüksek olasılıklı bir işlem gerçekleştirebilirsiniz.

Put satıcısının potansiyel kazancı primden elde edilen gelirle sınırlıdır. Satıcının maksimum kaybı ise daha önce belirttiğimiz gibi dayanak varlığın sıfıra düşmesi durumunda gerçekleşir.

Satış Opsiyonu (Put) Nasıl Kullanılır?

Aşağıda, yatırımcıların satım opsiyonu satın almayı tercih etmelerinin altında yatan nedenlerden bazılarını göreceğiz.

• İlk olarak, bir satım opsiyonu satın almak, piyasanın düşmesi durumunda güvenlik sağlar, yani bir tür koruma işlevi görür. Eğer dayanak varlığın fiyatı sözleşmede belirlenen fiyatın altına düşerse, Alıcı belirlenen fiyat ile gerçek fiyat arasındaki fark sayesinde finansal kazanç elde eder. Satım opsiyonu (put) piyasalar çöktüğünde yatırımcıların kayıplarını en aza indirmelerini sağlar.

• Ayrıca, spekülatif amaçlarla bir put opsiyonu satın alınabilir. Daha önce açıkladığımız gibi, dayanak varlığa sahip olmadan (naked put) da bir düşüş beklentisiyle bir put opsiyonu satın alınabilir.

• Son olarak, bir satış opsiyonu satın almak, vadeli işlemler veya hisse senetleri gibi diğer finansal araçlara göre daha az risklidir. Bunun nedeni, yatırımcı dayanak varlığın fiyatına kıyasla çok daha düşük olan bir opsiyon primi ödeyerek sınırlı bir kayıpla olası bir piyasa düşüşüne karşı bir sigorta edinir ve opsiyonu kullanmamaya karar verirse herhangi bir yükümlülük üstlenmemiş olur. Dolayısıyla, piyasa hareketlerine ilişkin beklentileri gerçekleşmezse büyük kayıplar yaşamaz.

Satım Opsiyonu (Put) ve Alım Opsiyonu (Call) Arasındaki Farklar

Put ve call opsiyonları hedging (korunma), spekülasyon ve benzeri gibi çeşitli amaçlar için kullanılabilmektedir. Traderlar put ve call opsiyonlarının nasıl çalıştığını doğru bir şekilde anlayarak yatırım stratejilerini geliştirebilir ve daha yüksek karlar elde edebilirler.

Finansal piyasalarda işlem gören iki ana opsiyon sözleşmesi türü olan satım ve alım opsiyonlarının arasındaki temel farklılıkları aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

1. Sağladığı haklar

• Alım Opsiyonu (Call Option) : Alıcısına dayanak varlığı belirli bir tarihte (vade tarihi veya expiration date) veya belirli bir tarihe kadar ve belirli bir fiyattan (strike price) satın alma hakkı sağlar. Alıcı opsiyonu kullanıp kullanmamakta, yani dayanak varlığı satın alıp almamakta serbesttir, dolayısıyla opsiyon alıcısına satın alma yükümlülüğü getirmez.
• Satım Opsiyonu (Put Option) : Alıcısına dayanak varlığı belirli bir tarihte (vade tarihi veya expiration date) veya belirli bir tarihe kadar ve belirli bir fiyattan (strike price) satma hakkı sağlar. Alıcı opsiyonu kullanıp kullanmamakta, yani dayanak varlığı satıp satmamakta serbesttir, dolayısıyla opsiyon alıcısına satın alma yükümlülüğü getirmez.

Özetle, put opsiyonu alıcıya, dayanak varlığı gelecekte belirli bir fiyattan satma hakkı, call opsiyonu ise dayanak varlığı satın alma hakkı verir.

2. Piyasa beklentileri

• Alım Opsiyonu (Call Option): Dayanak varlığın fiyatının yükselmesi beklendiğinde alınır. Alıcı, dayanak varlığın spot fiyatının kullanım fiyatını aşması durumunda kar elde eder.
• Satım Opsiyonu (Put Option): Dayanak varlığın fiyatının düşmesi beklendiğinde alınır. Alıcı, dayanak varlığın fiyatı kullanım fiyatının altına düşerse kar elde eder.

Yatırımcılar bu araçları piyasa hareketlerinden faydalanmak için kullanır. Bu anlamda, put opsiyonları düşüş hareketinden faydalanırken, call opsiyonları yükseliş hareketinden faydalanır (Opsiyon alıcısının bakış açısından bakarsak).

3. Sözleşme değerlemesi

• Alım Opsiyonu (Call Option): Opsiyon sözleşmesinin değeri, dayanak varlığın fiyatı arttıkça artar. Bunun nedeni, dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatından daha yüksekse , söz konusu varlığı belirli bir fiyata satın alma hakkı daha değerli hale gelir.
• Satım Opsiyonu (Put Option): Opsiyon sözleşmesinin değeri, dayanak varlığın fiyatı düştükçe artar. bunun nedeni dayanak varlığın spot fiyatı kullanım fiyatından daha düşükse, söz konusu varlığı belirli bir fiyata satma hakkı daha değerli hale gelir.

4. Maksimum kar/zarar

• Alım Opsiyonu (Call Option): Call alıcılarının maksimum kazançları sınırsızdır. Dayanak varlığın fiyatı potansiyel olarak sınırsız şekilde yükselebileceği için maksimum kazanç da sınırsızdır.
• Satım Opsiyonu (Put Option): Put alıcılarının maksimum kazançları sınırlıdır. Maksimum kazanç dayanak varlığın fiyatı sıfıra düştüğünde gerçekleşir ve kullanım fiyatına eşittir.

Öte yandan, opsiyon sözleşmesi satıcılarının her durumda riskleri farklıdır. Put opsiyonu satıcısı, dayanak varlığın fiyatı sıfıra düştüğünde ve dayanak varlığı alıcıdan kullanım fiyatından satın almak zorunda kaldıklarında maksimum karı elde eder.

Call opsiyonu satıcısının maksimum kaybı ise korunmasız bir call opsiyonu (uncovered call veya naked call) sattığında sınırsızdır. Çünkü korumasız call opsiyonu satıcısı, dayanak varlık portföyünde olmadığı için dayanak varlığı piyasadan çok yüksek bir fiyattan satın almak zorunda kalabilir.

👉 Bu kısmı daha iyi anlamak için, Alım Opsiyonu (Call Option) Nedir? başlıklı makalemizi inceleyin.

Satış Opsiyonu (Put) Örneği

Bir yatırımcının ABC şirketinin 100 hisse senedi (sözleşme büyüklüğü) için üç ay vadeli bir satış opsiyonu satın aldığını varsayalım. Her bir hisse için kullanım fiyatı 12 ₺ ve opsiyon primi 2 ₺ olsun. Opsiyonun vadesinin sonunda, hisse senetlerin fiyatının 9,5 ₺'ye düştüğünü varsayalım.

• Birinci senaryoda, yatırımcının portföyünde bu hisselerin bulunduğunu ve bu hisseleri 8 ₺'den satın almış olduğunu varsayalım. Buna göre yatırımcının toplam kar/zararı: 100*(12-8-2)=100*2= 200 ₺

• İkinci senaryoda ise yatırımcının portföyünde bu hisse senetlerinin bulunmadığını varsayalım. Yatırımcı bu durumda, hisseleri spot piyasadan ödünç alarak opsiyonun satıcısına bu hisseleri satar ve sonra spot piyasadan bu hisseleri satın alır: Bu durumda kazancı 100*(12-9,5-2)=0,5*100= 50 ₺ olur.
  • Bir de bu put opsiyonun satıcısının durumuna bakalım. Bu yatırımcı, opsiyonun kullanım fiyatına göre, her bir hisse için 12 ₺ ödemek zorunda kalacak, yani toplamda, (12*100)= 1.200 ₺ ödeyecektir.
  • Ancak, satıcının opsiyonu satarken tahsil ettiği hisse başına 2 ₺ primi bu toplamdan düşmemiz gerekli: (2*100)=200 ₺
  • Buna göre satıcının toplam kar/zararı: 200-1.200= -1.000 ₺ olacaktır.
  • Satıcı hisseleri piyasa fiyatı olan 9,5 ₺'den satarsa kayıplarını minimize edebilir: 9,5*100 = 950 ₺
  • Bu durumda satıcının nihai kar/zararı: -1.000+950= -50 ₺ olacaktır.

Bu örnekte de görüldüğü gibi put opsiyonunu alan kişinin kazancı ve/veya kaybı, aynı opsiyonu satan kişinin kazancı ve/veya kaybının tam tersidir.

Genel olarak, yatırımcı put ve call opsiyonlarını doğru kullanırsa, piyasanın yönünden bağımsız olarak, kar elde eder. Her iki opsiyon türü de yatırım stratejinizi geliştirmek için mükemmel fırsatlar sunabilir ancak işlem yapmadan önce bu araçların nasıl çalıştıklarını tam olarak anlamanız çok önemlidir.