Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Arasındaki Temel Farklar

Türev piyasalarda yatırım yapmaya başlamadan önce bu piyasalarda bulunan iki ana varlık olan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini yakından tanımanız gerekir. Bunun için ilk olarak vadeli işlem ve opsiyon arasındaki temel farklar, sonra da teminatlar, takas, uzlaşma işlemleri, karlar ve kayıplar açısından her iki varlık kategorisi arasındaki farklar nelerdir ayrı ayrı inceleyeceğiz.

Opsiyon ve vadeli işlem sözleşmeleri yüksek kaldıraç kullanılabilen türev araçlardır. Bu nedenle, bunların ne olduğunu ve aralarındaki farkları bilmek önemlidir. Ayrıca, bir opsiyon ile vadeli işlem (futures) sözleşmesi arasındaki farkı daha net görmek için gerçek bir örneği inceleyeceğiz.

Opsiyon Nedir?

Opsiyon, alıcısına, belirli bir miktardaki dayanak varlığı, gelecekte belirli bir tarihte ve belirli bir fiyattan satın alma veya satma hakkı veren bir sözleşmedir. Fiyat, sözleşmenin başlangıcında belirlenir ve kullanım fiyatı (strike price /exercise price) olarak bilinir. Opsiyon sözleşmesini satın almak için ödenmesi gereken bedele opsiyon primi adı verilir.

Opsiyonlar, çok sayıda değişkenin dikkate alınmasını gerektiren oldukça karmaşık türev varlıklardır. Daha fazla bilgi edinmek isterseniz ücretsiz temel opsiyon rehberini inceleyebilirsiniz.

👉 Opsiyonlarla İşlem Yapma | Başlangıç için Temel Rehber

Opsiyon Türleri

Opsiyonları Amerikan veya Avrupa opsiyonu olarak ikiye ayırabiliriz. Amerikan opsiyonları, erken kullanma olasılığı ile karakterize edilir, yani vade tarihine kadar herhangi bir zamanda kullanılabilirler. Öte yandan, Avrupa opsiyonları sadece vade tarihinde kullanılabilir. Avrupa opsiyonları, vade tarihinde opsiyon sahibinin lehine olduğu sürece otomatik olarak aracı kurumlar tarafından kullanılırken, Amerikan opsiyonlarında otomatik kullanım yoktur çünkü vade tarihine kadar herhangi bir zamanda kullanılabilirler, bu nedenle aracı kuruma opsiyonun ne zaman kullanılacağını bildirmek gerekir. Opsiyonu kullanmak için yeterli sayıda eşleştirilecek karşı taraf bulunmadığı durumda opsiyonu kullanmak isteyenler arasında kura çekilir. Her iki opsiyon türünde de kimin kime ödeme yapması gerektiğini belirlemek için bir tahsis kuralı belirlenir.

Hem Amerikan hem de Avrupa opsiyonlarında iki tip opsiyon vardır: call (alım) ve put (satım) . Call (alım) opsiyonu, bir dayanak varlığı gelecekte belirli bir tarihte ve belirli bir fiyattan satın alma hakkı verirken put (satım) opsiyonu ise bir dayanak varlığı, gelecekte belirli bir tarihte ve belirli fiyattan satma hakkı verir.

Call veya put, her iki opsiyonda da iki türlü pozisyon alınabilir (alıcı ve satıcı). Opsiyonu satın alan taraf uzun pozisyon alırken, opsiyonu satan taraf kısa pozisyon almış olur.

Aşağıdaki grafiklerde, kullanım fiyatı 8400 ₺ ve opsiyon primi 200 ₺ olan call ve put opsiyonlarının çeşitli örneklerini görebiliriz:

Call ve put opsiyonlarının her ikisi de uzun pozisyon (alıcı) alanlar tarafından kullanılır. Bu nedenle, call opsiyonu, kullanım fiyatı (1) dayanak varlığın piyasa fiyatından düşük olduğunda, put opsiyonu ise kullanım fiyatı (1) dayanak varlığın piyasa fiyatından daha yüksek olduğunda kullanılacaktır.

Bir call opsiyonunda uzun pozisyon alan yatırımcı, dayanak varlığın piyasa fiyatının, kullanım fiyatı ve opsiyon primi toplamından (2) daha yüksek olması durumunda bir kar elde ederken, bir call opsiyonunda kısa pozisyon alan yatırımcı, dayanak varlığın piyasa fiyatının, kullanım fiyatı ve alınan prim (2) toplamından daha düşük olması durumunda her zaman bir kar elde edecektir.

Put opsiyonu söz konusu olduğunda, bir put opsiyonunda uzun pozisyon alan yatırımcı, dayanak varlığın piyasa fiyatı, kullanım fiyatından ödenen primin (2) çıkarılmasıyla elde edilen tutardan daha düşük olduğunda kar elde eder ve bir put opsiyonunda kısa pozisyon alan yatırımcı ise dayanak varlığın piyasa fiyatı, kullanım fiyatından alınan primin (2) çıkarılmasıyla elde edilen değerden daha yüksek olduğunda kar elde eder.

Vadeli İşlem Nedir?

Vadeli işlem, bir varlığı, gelecekte belirli bir tarihte, belirli bir fiyattan satın alma veya satma sözleşmesidir. Bu durumda, sözleşmenin başlangıcında belirlenen fiyata vadeli fiyat veya teslimat fiyatı denir.

Vadeli işlem kontratlarında, açık pozisyon taşındığı sürece her gün günlük olarak gün sonu uzlaşma fiyatına göre kar veya zarar hesaplanarak yani fiyat farkları ödenerek takas yapılır. Bu işleme marked to market "piyasaya göre ayarlama" adı verilir. Her gün kapanışta uzlaşma fiyatı ve vade fiyatı arasındaki fark hesaplanır ve ertesi gün tarafların hesaplarına kar veya zarar olarak yansıtılır, yani fiyat farkının her günün sonunda ödenmesi veya tahsil edilmesi gerekir. Bu nedenle, belirlenen vade tarihinde yalnızca son güne ait fiyat farkını ödersiniz (veya tahsil edersiniz).

👉 Vadeli İşlem Piyasaları: Vadeli İşlemler İçin Temel Rehber

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları Arasındaki Temel Farklar Nelerdir?

Opsiyon ve vadeli işlem arasındaki temel farklar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Vadeli işlemlerin çoğunda takas, fiyat farkları ödenerek yapılır, ancak fiziksel teslimatlı uzlaşma tipleri de vardır. Hisse senedi opsiyonlarında ise fiyat farkları ödenerek veya fiziksel teslimat yoluyla takas yapılabilir.

Vadeli işlemlerde bir varlığın fiyatını gelecekte alacağınız veya satacağınız fiyata sabitlersiniz, bu nedenle kaybınızı sınırlamazsınız. Opsiyonlarda ise kaybı ödediğiniz prim miktarıyla sınırlarsınız ve olumlu fiyat hareketlerinden faydalanabilirsiniz.

Vadeli işlemlerde her iki taraftan da teminat talep edilir çünkü hem alıcı hem de satıcı sözleşmeyi ihlal edebilir. Opsiyonlarda sadece kısa pozisyon alan taraftan teminat talep edilir çünkü başlangıçta opsiyon primini ödeyen alıcının gelecekte potansiyel bir yükümlülüğü yoktur.

Vadeli İşlem ve Opsiyona Gerçek Bir Örnek

Aradaki farkları daha iyi anlamak için VİOP üzerinde bir call opsiyonu ve bir vadeli işlem sözleşmesi satın alınmasına ilişkin gerçek bir örnek inceleyelim:

Bir call opsiyonu satın aldığımızı varsayalım: Opsiyon primi 207₺ ve Kullanım fiyatı (strike price) 8.400₺:

Aynı dayanak varlığa ait bir de vadeli işlem sözleşmesi satın aldığımızı varsayalım: Vadeli fiyat 8.400:

VİOP endeksinin %10 yükseldiğini varsayarsak, satın alınan call opsiyonu ve bir vadeli işlem sözleşmesinin getirisi:

• Dayanak varlığın fiyatı = 8.400 x (1+0,10) = 9.240
• Call opsiyonun getirisi = (Dayanak varlığın fiyatı - Kullanım fiyatı) - Opsiyon primi = (9.240 – 8.400) - 207 = 633
• Vadeli işlem sözleşmesinin getirisi = Dayanak varlığın fiyatı - fiyat = 9.240 - 8.400 = 840

VİOP'in %10 düştüğünü varsayarsak sonuçlar aşağıdaki gibi olurdu:

• Dayanak varlığın fiyatı = 8.400 x (1-0,10) = 7.560
• Call opsiyonunun getirisi = - Opsiyon primi = (- 207)

Dayanak varlığın fiyatı kullanım fiyatının altında olduğunda, piyasada varlığı daha ucuza satın alabileceğiniz için call opsiyonunu kullanmak optimal değildir. Bu nedenle, call opsiyonunu elinde bulunduran yatırımcı opsiyonu kullanmayacak ve ödenen prim kadar tutarı kadar kayıp yaşayacaktır.

• Vadeli işlem sözleşmesinin getirisi = Dayanak varlığın fiyatı - Vadeli fiyat = 7.560 - 8.400 = (-840)

Bu nedenle, yukarıdaki tabloda açıklandığı gibi, opsiyonlarda kayıp sınırlanabilir ve bu nedenle vadeli işlemlerden daha az kayıpla sonuçlanır. Ancak, karlı işlemlerde opsiyonlar vadeli işlemlerden daha düşük bir kazanç sağlar çünkü opsiyon sözleşmesi satın almak için bir opsiyon primi ödenir.

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (SSS)