Borsa
Borsa Nedir ve Nasıl Çalışır?
Ekonomi alanında borsa denilince ortaya çeşitli mitler ve kavramlar ortaya atılmaktadır. Özellikle finansal piyasaların nasıl çalıştığı detaylı bir şekilde açıklamadığı içi, nasıl yatırım yapılacağı ve borsaların rolü hakkında birçok şüphe bulunmaktadır. Bu makalede, "borsa nedir?" sorusuna derinlemesine bir yanıt arayacağız.
Borsa Nedir?
Borsa, bir dizi finansal varlığın (hisse senetleri, vadeli işlemler, ETF'ler, vb.) işlem gördüğü bir piyasadır. Ekonomik bir bakış açısıyla borsa, sermaye talep edenler (finansman arayan şirketler) ve sermayelerini yatırmak için fırsatlar arayan yatırımcılar (tasarruf sahipleri) arasında bir buluşma noktasıdır.
Borsanın Ekonomideki İşlevi Nedir?
Menkul kıymetler piyasası olarak borsanın ana işlevleri şunlardır:
- Tasarrufu üretken yatırıma yönlendirmek,
- Sermaye talep edenlerle tasarruf sahiplerini yani yatırımcıları bir araya getirmek,
- Yatırımlara likidite sağlamak,
- Piyasa fiyatlarını güvence altına almak,
- Kaynakların etkin bir şekilde dağılımına teşvik etmek,
- Piyasa aracılığıyla finansal varlıkların değerlemesine yardımcı olmak.
Dünyada Kaç Borsa Var?
Borsa nedir sorusuna cevap bulduktan sonra yatırımcılar dünyada kaç tane borsa olduğunu merak edebilir. Her ülke, tasarruf sahipleri ve yatırımcılar arasında bir mekanizma oluşturup oluşturmayacağına kendisi karar verir. Şu anda 70'ten fazla ülke bir finansal piyasa oluşturmuştur. Buna ek olarak, en gelişmiş ülkelerde birden fazla borsa bulunmaktadır.
Borsalar, piyasa oluşması için elektronik altyapıyı düzenleyen ve emirlerin durumu (likidasyon, kotasyon gibi) ile ilgilenen özel şirketlerdir. Ana işlevleri, bir ülkenin şirketlerinin finansal piyasalara çıkmasını kolaylaştırmak ve bu piyasaların likiditesini garanti altına almaktır.
Borsalar Nasıl Sınıflandırılır?
Dünya ve ülke borsaları farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir. Aşağıda borsaların çeşitli açılardan sınıflandırılmasını bulabilirsiniz:
- İşlem gören varlık türüne göre:
- Hisse senedi piyasaları
- Türev piyasalar (vadeli işlemler, opsiyonlar vb.)
- Döviz piyasaları
- Borç piyasaları
- Likit ve kotasyon koşullarına göre
- Ana piyasalar: BME, Nasdaq vs.
- Alternatif Piyasalar: AIM, BME Growth, MTF'ler vs.
Küresel Ana Borsalar Hangileridir?
Küresel ana borsalar konusunda yatırımcılar arasında bir kafa karışıklığı ve kavram karmaşası mevcuttur. Bu noktada, ana borsa ve ana piyasa endeksi kavramı sıklıkla karıştırılmaktadır.
Örneğin, Türkiye borsası BIST100'den ibaret değildir. BIST100, Türkiye pazarında işlem gören bir grup hisse senedini kapsayan bir ana piyasa endeks türüdür.
Ana dünya borsaları ise şu şekilde sıralanabilir:
- Amerika Borsaları:
- Nasdaq: Çoğunlukla teknoloji sektörüne odaklanmış bir piyasadır.
- NYSE: ABD'nin ana piyasasıdır.
- CME: ABD'deki vadeli işlem ve opsiyon piyasasıdır.
- Avrupa Borsaları
- BİST: Türkiye'de bulunan tek menkul kıymetler piyasasıdır.
- Xetra: Almanya'da bulunan 7 borsanın en büyüğüdür.
- Euronext: İtalyan, Portekiz, Fransız, Hollanda gibi Avrupa borsalarını içeren küresel bir piyasadır.
- OMX: Kuzey Avrupa ve Baltık ülkelerinin borsalarını kapsayan bir piyasadır.
- SIX: İsviçre ve İspanyol borsaso BME'yi kapsayan bir piyasadır.
- Eurex: Avrupa merkezli türev ürünleri içeren bir piyasadır.
- Asya Borsaları
- Hong Kong
- Tokyo
- Shenzen
- Singapur
- Latin Amerika Borsaları
- Meksika (BMV ve BIVA)
- Santiago Borsası
- Buenos Aires Borsası
Borsa Nasıl Çalışır?
Borsa nedir sorusunun daha iyi anlaşılabilmesi için borsanın çalışma mantığına da bir göz atmak gerekebilir.
Şirketler, arz ve talebin belirlediği bir fiyat üzerinden borsada işlem görür. Bu noktada, yatırımcıların değer ile fiyatı birbirine karıştırmaması oldukça önemlidir.
Bir borsada işlem gören X şirketinin fiyatı bir gün çok yüksek ve ertesi gün çok düşük olabilir. Öte yandan, bu senaryoda şirketin değeri aynı kalabilir.
Fiyat ile değer ilişkisi ise profesyonel yatırımcıların yaptığı analizler sonucunda belirlenebilir. Diğer bir deyişle, borsada işlem gören bazı şirketler değerinin üzerinde fiyatlanırken bazı şirketler değerinin altında fiyatlanabilir. Bu noktada yatırımcılar temel ya da teknik analiz yöntemleri aracılığıyla fiyat-değer ilişkisini belirleyerek yatırım yapabilirler.
Borsanın nasıl çalıştığını ele aldıktan sonra yatırımcılar tarafından borsanın işleyişi hakkında sıkça sorulan bazı sorulara bakalım:
Tüm Şirketlerin Borsada Yer Alması Zorunlu Mu?
Şirketlerin borsada işlem görme zorunluluğu bulunmamaktadır. Her şirketin, hisselerinin bir kısmını diğer yatırımcılara satıp satmama kararı kendisine aittir. Örneğin Çalık Enerji, Eker Süt Ürünleri, MNG Kargo gibi ülkemizdeki tanınmış birçok şirket borsada işlem görmemektedir.
Şirketler Neden Borsada Listelenir?
Şirketlerin borsaya çıkma nedeni genellikle finansman sağlamaktır. Hisselerinin bir kısmını yatırımcılara satarak uluslararası alanda büyümek veya sermayeye ihtiyaç duyulan bir proje geliştirmek için para elde edebilirler.
Buna ek olarak, şirketler aşağıdaki sebeplerden dolayı da borsada listelenmek isteyebilir:
- Tanınırlığı artırmak,
- Hisse sahiplerinin likiditesini artırmak,
- Şirketin objektif bir değerleme yapılmasına olanak sağlamak,
- Geniş ve stabil bir hissedar yapısı oluşturmak,
- Finansal bağımsızlık ve özerklik kazanmak,
- Risk profilini düşürmek,
- Şirket yönetiminde iyileştirme veya değişiklik yapmak,
- Şirketin imajını iyileştirmek.
Bir Şirketin Borsada Listelenebilmesi İçin Hangi Şartları Yerine Getirmesi Gerekiyor?
Şirketlerin borsada listelenebilmesi için için bazı minimum gerekliliklerin yerine getirmesi gerekmektedir. Türkiye'de Borsa İstanbul'da bir şirketin listelenebilmesi için yerine getirmesi gereken minimum gereklilikler şunlardır:
- Şirket kuruluşunun üzerinden en az 2 takvim yılı geçmelidir.
- Faaliyetlerini yürütebilecek sağlıklı bir finansal durumunun olması.
- Hisse sahibinin haklarının kullanımını olumsuz etkileyecek hukuksal tedbirlerin olmaması.
- Faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemesi ve iflas, konkordato veya tasfiye aşamasında olmaması.
- Üretim faaliyetlerini etkileyebilecek hukuksal anlaşmazlıkların olmaması.
- Farklı piyasalara göre aşağıdaki sermaye şartlarını sağlaması:
Borsa İstanbul'da Listelenme Yöntemleri
Borsa İstanbul'a işlem görmek için farklı prosedürler bulunmaktadır. Bunlar şu şekildedir:
- Halka Arz Edilerek İşlem Görme: Pay piyasalarında işlem görmek isteyen şirketler hisselerini halka arz ederek satışa çıkartabilir. Bu yöntemde yeni hisseler paydaşlara satılır ve şirket borsada işlem görmeye başlayabilir.
- Halka Arz Edilmeksizin İşlem Görme: Bu yöntemde şirketler hisselerini halka açmadan yalnızca nitelikli yatırımcıların alımına sunabilir. Halka arz edilmeden listelenen şirketler hisselerini yalnızca nitelikli yatırımcılara açar ve yeni ortaklıklar oluşturulur. Bu sayede şirket sermaye artırımına gitmiş olur.
Borsaya Nasıl Yatırım Yapabilirim?
Eskiden borsaya yatırım yapmak isteyen yatırımcılar doğrudan ve fiziksel hisse almaktaydı. Diğer bir deyişle, hisselerin sahipliğini bildiren kağıtlar değeri karşılığında yatırımcılara verilmekteydi.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte fiziksel borsa yatırımı kavramı da ortadan kalktı. Böylece eski film sahnelerindeki gibi hisse fiyatlarının tahtalara yazıldığı ve bağırarak söylendiği salonlar da doğal olarak mevcudiyetini yitirdi.
Artık borsaya yatırım yapmak isteyen yatırımcılar bir aracı kurum ya da banka vasıtasıyla hisse alabilir. Diğer bir deyişle, günümüzde yatırımcılar evlerinde oturarak birkaç dakika içerisinde kullandıkları bankaların uygulamaları üzerinden kolaylıkla borsaya yatırım yapabilir.
Borsada Hisse Nasıl Alınır?
Aracı kurumlar ya da bankalar bir komisyon karşılığında hisse almanıza olanak sağlayan borsa üyeleridir. Öte yandan, tüm aracı kurumlar ya da bankalar dünyadaki küresel piyasaların tamamına erişim sağlamaz. Buna ek olarak, her aracı kurumun ya da bankanın borsa işlemlerinden aldığı komisyon oranı değişmektedir.
Sonuç olarak, borsada hisse senedi almak istiyorsanız banka ya da bir aracı kurum vasıtasıyla alım yapabilirsiniz. Her bankanın ya da aracı kurumun avantajları ve dezavantajları farklıdır. Bunun için bankaların ya da aracı kurumların resmi sitelerini ziyaret ederek kullanacağınız kurumu belirleyebilirsiniz.
Ayrıca, dünyanın en büyük borsalarına nasıl yatırım yapabileceğinizi öğrenmek için aşağıdaki makalelerimize göz atabilirsiniz:
