Vadeli İşlem Opsiyonları: Kavram, Farklılıklar ve Kullanım Alanları

Vadeli işlem piyasalarının popülerliğinin artmasıyla birlikte, giderek daha fazla trader, vadeli işlem opsiyonlarına ilgi duyuyor. Bu makalede, bu türev ürünlerin temel özelliklerini tanıtacak ve hisse senedi opsiyonlarından ayıran bazı önemli noktalara değineceğim.

Temel Varlıklar

Birçok açıdan vadeli işlem opsiyonu, hisse senedi opsiyonuna oldukça benzer. Her ikisi de alıcısına dayanak varlığı belirli bir fiyattan, belirli bir tarihe kadar satın alma veya satma hakkı tanır, ancak zorunlu kılmaz. Vadeli işlem opsiyonunu asıl farklı kılan, dayanak varlığın kendisidir. Bu opsiyonlar, kendisi de bir türev ürün olan ve bir emtia veya başka bir finansal değere bağlı bir vadeli işlem sözleşmesi üzerine kuruludur. Örnek olarak ham petrol, doğal gaz, altın, buğday, borsa endeksi, devlet tahvili gibi varlıkları verebiliriz. Bir hisse senedinin vadesi yoktur, ancak bir vadeli işlem sözleşmesinin belirli bir vade tarihi vardır.

AAPL (Apple Inc.) veya DIS (The Walt Disney Company) gibi hisse senetleri arasında çok fazla fark bulunmazken, vadeli işlem sözleşmeleri kendi aralarında farklılık gösterir. Örneğin, petrol vadeli işlemi, buğday vadeli işleminden veya devlet tahvili vadeli işleminden oldukça farklı özelliklere sahiptir.

Finansal Opsiyon, Vadeli İşlem Sözleşmesi ve Emtia Arasındaki Korelasyon

Vadeli işlem opsiyonlarında en kafa karıştırıcı konulardan biri, opsiyon, vadeli işlem ve emtia arasındaki korelasyondur. Daha önce de belirttiğim gibi, finansal opsiyon, bir vadeli işlem sözleşmesine bağlıdır. Ancak vadeli işlem sözleşmesi de bir türev üründür ve bir emtia veya başka bir finansal değere dayanır.

Dolayısıyla, vadeli işlem opsiyonları söz konusu olduğunda aynı ürünün üç seviyesinden bahsedebiliriz.

• Vadeli işlem sözleşmesini kontrol eden opsiyon
• Sözleşmenin bağlı olduğu hammadde
• Vadeli işlem sözleşmesinin çarpanı (boyutu)

Burada hisse senedi ve vadeli işlem opsiyonları arasındaki bir diğer farkı görebiliriz. Bir hisse senedi opsiyonu, 100 hisse senedi satın alma veya satma hakkı verirken, bir vadeli işlem opsiyonu yalnızca bir vadeli işlem sözleşmesini kontrol eder.

👉 Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Arasındaki Temel Farklar

Marj Gereksinimi

Hisse senedi ve vadeli işlem opsiyonları arasındaki bir diğer önemli fark, gerekli marjın nasıl hesaplandığıdır. Öncelikle opsiyon tradinginde marjın ne olduğuna açıklık getirelim. Bir vadeli işlem opsiyonu satmak isteyen her trader, sermayesinin belirli bir kısmını teminat olarak yatırmalıdır. Bu miktar, işlem açık olduğu sürece aracı kurum tarafından bloke edilir.

Vadeli işlem piyasaları, Standardized Portfolio Analysis of Risk (SPAN) yani Standartlaştırılmış Risk Portföy Analizi adı verilen bir sistem kullanır. Bu yöntem, yatırımcının portföyündeki her pozisyonun gerekli marjını belirleyen bir dizi algoritmaya dayanır. Hisse senedi opsiyonlarındaki marj hesaplamasıyla karşılaştırıldığında SPAN sistemi, traderların mevcut sermayelerini daha verimli kullanmalarına olanak tanıyan daha mantıklı ve esnek bir yöntemdir.

SPAN türü marjla ilgili bir diğer önemli detay, sabit bir miktar olmamasıdır. Dayanak varlığın fiyat hareketine, örtük volatilitedeki değişime ve vade sonuna kalan süreye göre değişkenlik gösterir. Aslında SPAN sistemi, birçok traderın vadeli işlemlerle (ve vadeli işlem opsiyonlarıyla) işlem yapmasının nedenlerinden biridir.

Türkiye'de Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP)

Türkiye'de vadeli işlem ve opsiyon işlemleri, Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) üzerinden gerçekleştirilir. VİOP, yatırımcılara hisse senetleri, endeksler, döviz, faiz ve emtialar gibi çeşitli dayanak varlıklar üzerinde vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar aracılığıyla işlem yapma imkanı sunar.

VİOP'ta işlem gören sözleşmeler arasında viop30 endeksi, USD/TRY paritesi, altın, petrol gibi popüler enstrümanlar yer alır. Yatırımcılar, VİOP aracılığıyla riskten korunma, arbitraj veya spekülasyon gibi farklı stratejiler uygulayabilirler. VİOP'un sunduğu kaldıraçlı işlem imkanı, küçük bir teminatla büyük pozisyonlar açmayı mümkün kılar. Ancak bu durum, potansiyel kazançları artırırken aynı zamanda riskleri de yükseltir.

VİOP'ta işlem yapmaya başlamadan önce piyasa dinamiklerini, risk yönetimi stratejilerini ve sözleşme özelliklerini iyi anlamak önemlidir. Borsa İstanbul ve aracı kurumlar, yatırımcılara VİOP hakkında eğitim materyalleri ve seminerler sunmaktadır.

Vadeli İşlem Opsiyonlarıyla Neden İşlem Yapmalısınız?

SPAN yönteminin yanı sıra, vadeli işlem opsiyonlarıyla işlem yapmayı cazip kılan bir diğer neden de geniş yelpazede dayanak varlık sunmasıdır. Sadece hisse senedi opsiyonlarıyla işlem yapan bir trader, aslında dayanak varlıkları çeşitlendirme konusunda sınırlı seçeneğe sahiptir.

Borsa endeksleri (S&P 500, Russell 2000, Nasdaq 100) ve çoğu hisse senedi genellikle korelasyon içinde hareket eder. Bazı emtiaları (örneğin, USO - ham petrol, GLD - altın, TLT - tahviller) kopyalayan borsa yatırım fonları (ETF) bulunsa da komisyonlar ve yüksek likidite nedeniyle, doğrudan emtianın kendisi üzerinde opsiyonlarla işlem yapmak daha etkilidir. İyi çeşitlendirilmiş ve dengeli bir portföyde, korelasyonu düşük dayanak varlıklar üzerinde opsiyon alım satım işlemlerini birleştirebiliriz.

Örneğin, doğal gaz veya buğday ya da mısır gibi tahılların likit opsiyonları vardır ve fiyatları genellikle diğer finansal piyasalardaki hareketlerden bağımsızdır. Devlet tahvilleri, borsa endeksleri ile hafif ters korelasyona sahip olsalar da çeşitlendirme için mükemmel araçlardır. Aynı durum ham petrol, altın veya bakır için de geçerlidir. Dolayısıyla, dayanak varlıklar arasındaki bu minimum veya sıfır korelasyon, piyasa riskine maruziyetimizi azaltmamıza ve riskimizi yönetmemize yardımcı olabilir. Bu da vadeli işlem opsiyonlarının önemli bir avantajıdır.

VİOP İşlemleri İçin Bankalar ve Aracı Kurumlar

Türkiye'de VİOP işlemleri, bankalar ve aracı kurumlar aracılığıyla gerçekleştirilebilir. Garanti BBVA, İş Bankası, Akbank gibi birçok banka, müşterilerine VİOP erişimi sağlayan platformlar sunmaktadır. Bunun yanı sıra, Gedik Yatırım, GCM Yatırım, Meksa Yatırım gibi aracı kurumlar da VİOP işlemleri için hizmet vermektedir.

Hangi banka veya aracı kurumu seçeceğiniz, komisyon oranları, platform özellikleri, müşteri hizmetleri gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. VİOP işlemlerine başlamadan önce farklı kurumları karşılaştırarak ihtiyaçlarınıza en uygun olanı seçmeniz önemlidir.

Sonuç

Bu yazımızda, vadeli işlemler ve vadeli işlem opsiyonlarının temel özelliklerini ele aldık. Marj hesaplama yöntemi (SPAN), yüksek likidite ve dayanak varlık çeşitliliği sayesinde vadeli işlem opsiyonları, herhangi bir opsiyon portföyünü çeşitlendirmek için kullanılabilecek etkili araçlardır. Hisse senedi opsiyonlarından farklı olarak, vadeli işlem opsiyonları, traderlara emtialar, tahviller ve endeksler gibi geniş bir yelpazede dayanak varlıklarla işlem yapma olanağı sunar. Bu da portföy riskini azaltma ve farklı piyasa koşullarında getiri potansiyelini artırma fırsatı sağlar.