CAPEX Nedir ve Nasıl Hesaplanır?

Bu makalede, şirketlerin finansal analizinde kritik bir rol oynayan CAPEX'i (Sermaye Harcamaları) derinlemesine inceleyeceğiz. Nedir, farklı türleri nelerdir, formüllerle nasıl hesaplanır ve en önemlisi, sonuçlar nasıl yorumlanır? Tüm bu soruların yanıtlarını bu makalede bulacaksınız.

CAPEX Nedir?

CAPEX (İngilizce "capital expenditure" kısaltması), bir şirketin uzun vadeli yatırımları için yaptığı harcamaları ifade eder. Bu harcamalar, sabit varlık alımları, genişleme projeleri veya mevcut tesislerin modernizasyonu gibi alanlarda olabilir. Genellikle öz kaynaklar veya uzun vadeli kredilerle finanse edilen CAPEX, muhasebede sermaye harcaması olarak kaydedilir.

CAPEX sadece bir harcama değil, aynı zamanda bir yatırımdır. İşletmenizi uzun vadede sürdürmek, geliştirmek ve büyütmek için ayırdığınız paradır.

Teknik olarak ifade etmek gerekirse, Sermaye Harcaması (CAPEX), gelecekte ekonomik fayda sağlaması beklenen maddi varlıkları edinmek, sürdürmek veya iyileştirmek için yapılan fon harcamasıdır. Bu varlıklar makine, ekipman,altyapı veya gayrimenkul olabilir ve CAPEX, bir yatırım harcaması olarak şirketin gelir tablosunda kaydedilir.

CAPEX Nasıl Hesaplanır? | Formül

CAPEX formülü, hesaplamanın amacına ve detaylarına bağlı olarak değişebilir. Genel olarak, CAPEX aşağıdaki temel formülle hesaplanır:

Bu formülde:

• Net sabit varlıklardaki değişim: Dönem sonundaki net sabit varlıklar ile dönem başındaki net sabit varlıklar arasındaki farktır. Net sabit varlıklar, toplam sabit varlıklardan birikmiş amortismanın çıkarılmasıyla bulunur.
• Amortisman: Dönem boyunca kaydedilen toplam amortisman gideridir.

Ancak, iyi haber şu ki CAPEX'i hesaplamak için karmaşık formüllere veya hesaplamalara ihtiyacınız yok. Şirketin nakit akış tablosunda nasıl yer aldığını bilmeniz yeterlidir.

Finansal tablolarda CAPEX'i bulmak ilk bakışta zor görünebilir, ancak aslında oldukça basit bir yöntemle yapılabilir.Şirketin nakit akış tablosuna bakmanız yeterlidir.

Nakit akış tablosu içinde, "Yatırım Faaliyetlerinden Nakit Akışları" veya benzer bir başlık altında bir bölüm bulunur. Bu bölümde, şirketin uzun vadeli varlıklara (tesis, makine, teçhizat gibi) yaptığı yatırımlara dair bilgiler yer alır.

CAPEX'i belirlemenin en yaygın yolu, "Tesis, Makine ve Teçhizat Alımları" veya "Sermaye Harcamaları" gibi bir kalemi aramaktır. Bu kalem, şirketin maddi duran varlıkları edinmek veya iyileştirmek için harcadığı parayı temsil eder.

Belirli bir dönemde şirketin CAPEX'e ne kadar yatırım yaptığını öğrenmek için, nakit akış tablosundaki "Tesis, Makine ve Teçhizat Alımları" veya "Sermaye Harcamaları" kalemine bakmanız yeterlidir. Bu size, o dönemde sermaye yatırımlarına ne kadar kaynak ayrıldığı konusunda net bir fikir verecektir.

👉 Daha fazla bilgi için: Borsada Temel Analiz: Oranlar, Yöntemler ve Şirket Türleri

Mevcut CAPEX Türleri

İki tür CAPEX bulunmaktadır: bakım CAPEX'i ve genişleme CAPEX'i.

1. Bakım CAPEX'i

 Şirketin mevcut varlıklarını işler durumda tutmak için yapılan yatırımları ifade eder. İşletmenin kesintisiz operasyonu için gerekli olan ekipman ve mülklerin onarımı, değiştirilmesi veya güncellenmesi için yapılan harcamaları kapsar. Bakım CAPEX'i, şirketin varlıklarının verimli kalmasını ve gerekli kalite ve güvenlik standartlarını karşılamasını sağlar.

Formülü şu şekildedir:

2. Genişleme CAPEX'i

Yeni varlıklar eklemek veya mevcut olanları iyileştirmek için yapılan yatırımları ifade eder.Bu yatırımların amacı, şirketin operasyonel kapasitesini artırmak veya yeni pazarlara girmektir.Genişleme CAPEX'i, mevcut iş operasyonlarını sürdürmek için zorunlu değildir, ancak büyüme, rekabet gücü ve uzun vadeli karlılığı artırmak amacıyla gerçekleştirilir.

Formülü şu şekildedir:

CAPEX Hesaplaması'nın Önemi

CAPEX hesaplaması, şirketlerin içsel değerini belirlemek için sıkça kullanılan Serbest Nakit Akışı gibi metriklerin hesaplanmasında kritik bir rol oynar.

Artık teorik bilgiye yeterince yer verdiğimize göre, şimdi bu bilgileri pratiğe dökelim ve CAPEX'in gerçek hayatta nasıl kullanıldığını görelim.

CAPEX'i Belirlemek İçin Pratik Bir Örnek

CAPEX'i nasıl tespit edeceğimizi, TIKR gibi bir veri platformu üzerinden basit bir örnekle görelim. Bu platform,Tweenvest gibi diğer önerilen platformlar kadar kullanıcı dostudur.

Adım 1: Nakit Akış Tablosunu Bulmak

İlk olarak, nakit akış tablosunu bulmamız gerekiyor. Bu örneği, Türkiye'nin önde gelen holdinglerinden Koç Holding (KCHOL) üzerinden gösterelim.

Adım 2: Yatırım Nakit Akışları İçinde CAPEX'i Belirlemek

Nakit akış tablosu içinde, yatırım faaliyetleri nakit akışları bölümünde "Maddi Duran Varlık Alımları" kalemini buluyoruz.

Birçok şirketin, özellikle teknoloji şirketlerinin, yazılım ve sistemler gibi fiziksel olmayan varlıklara da yatırım yapması gerektiği için, maddi olmayan duran varlık alımlarını da CAPEX'e eklemek önemlidir. Bu tabloda harcamalar bir arada verildiği için herhangi bir ekleme yapmamız gerekmiyor. Bu durum göz önüne alındığında 2023 yılında KCHOL'ün CAPEX'inin 68.275.000 TL olduğunu görebiliriz.

Gördüğünüz gibi, toplam CAPEX'i bulmak oldukça basittir ve en önemlisi, karmaşık formüller uygulamadan yapılabilir.

CAPEX Hakkında Diğer Hususlar

Bir şirketin CAPEX'ini analiz ederken dikkat edilmesi gereken bazı detaylar bulunmaktadır:

• Bakım ve genişleme CAPEX'inin ayrıştırılması: Şirket yıllık raporunda belirtmedikçe, bakım CAPEX'i ve genişleme CAPEX'ini ayrı ayrı tespit etmek mümkün değildir. Bazı şirketlerde, bakım CAPEX'ini amortisman ve itfa payına eşit olarak tahmin etmek mümkün olabilir. Ancak bu her zaman doğru olmayabilir, bu nedenle yanıltıcı sonuçlara yol açmamak için bu yöntemi kullanmaktan kaçınmak daha iyi olabilir.

• Satın almaların CAPEX olarak değerlendirilmesi: Bu durum, şirketin satın alma politikalarına bağlıdır. Eğer bir şirket düzenli olarak satın almalar yapmıyorsa ve sadece stratejik nedenlerle nadiren satın alımlara gidiyorsa, bu satın almaları CAPEX olarak saymak doğru olmayabilir. Ancak şirketin ana faaliyet alanı düzenli satın almaları gerektiriyorsa (örneğin, sürekli büyüyen bir şirket), bu durumda bu satın almaları genişleme CAPEX'i olarak değerlendirmek ve toplam CAPEX'e eklemek mantıklı olacaktır.

CAPEX Nasıl Yorumlanır?

CAPEX'i yorumlamak, bir şirketin finansal sağlığı ve yatırım stratejilerini anlamak için büyük önem taşır. CAPEX'i değerlendirmenin yaygın bir yolu, şirketin toplam satışlarına oranını hesaplamaktır.

Yüksek CAPEX

Bu oranı hesaplamak için, CAPEX tutarını şirketin aynı dönemdeki toplam satışlarına bölersiniz. Bu, şirketin toplam gelirinin ne kadarının sermaye yatırımlarına ayrıldığını gösterir.

Örneğin, bir şirketin CAPEX'i 500.000 TL ve aynı dönemdeki toplam satışları 5.000.000 TL ise, o zaman satışlar üzerinden CAPEX %10 olur (500.000 / 5.000.000 * 100). Bu, şirketin büyümesini ve faaliyetlerini sürdürmek ve/veya genişletmek için her 10 TL gelir için 1 TL'yi CAPEX'e yatırdığı anlamına gelir.

Peki, bu oran ne anlama gelir ve nasıl yorumlanabilir? Bu oranı aynı sektördeki diğer şirketlerle karşılaştırmak faydalı olabilir. Eğer şirketin satışlar üzerinden CAPEX oranı sektör ortalamasından yüksekse, bu durum şirketin rekabet gücünü korumak veya büyümesini hızlandırmak için önemli yatırımlar yaptığını gösterebilir. Diğer yandan, satışlar üzerinden CAPEX oranı sektör ortalamasından düşükse, bu durum şirketin maddi varlıklara yeterince yatırım yapmadığını ve bunun gelecekteki rekabet gücünü ve büyüme potansiyelini olumsuz etkileyebileceğini düşündürebilir.

Düşük CAPEX

Satışlar üzerinden CAPEX oranının göreceli olduğunu ve yorumlanırken her şirketin özel koşullarının dikkate alınması gerektiğini unutmamak önemlidir. Düşük bir oran her zaman olumsuz bir işaret değildir; aslında, operasyonel verimliliği ve güçlü bir rekabet avantajını gösterebilir.

Örneğin, geçmiş yıllarda güçlü sermaye yatırımları yapmış bir şirket, modern altyapıya, ileri teknolojiye ve pazar talebini karşılayacak yeterli üretim kapasitesine sahip olabilir. Bu durumda, şirketin faaliyetlerini sürdürmek ve genişletmek için rakiplerine göre daha az harcama yapması gerekebilir. Koç Holding'in 2023 yılındaki durumu buna bir örnektir. CAPEX rakamlarına tekrar bakarsanız, önceki yıllara kıyasla oldukça düşük olduğunu görürsünüz. Bu durum, geçmiş yatırımların şirketi rekabet avantajına sahip bir konuma getirmiş olmasından kaynaklanabilir, bu da şirketin şu anda daha verimli ve karlı bir şekilde çalışmasına olanak tanır. Ayrıca, iyi bakımlı ve sağlam bir maddi varlık tabanına sahip bir şirket, pazar konumunu korumak veya hatta genişletmek için gelecekte daha az sermaye yatırımı gerektirebilir.

Bu nedenle, bir şirketin satışlar üzerinden CAPEX'ini değerlendirirken, yatırım geçmişini, mevcut rekabetçi konumunu ve mevcut varlıklarından sürdürülebilir getiri elde etme kapasitesini dikkate almak önemlidir. Bu bağlamda düşük bir satışlar üzerinden CAPEX oranı, verimli bir finansal yönetim ve geçmişte akıllıca bir yatırım stratejisinin olumlu bir göstergesi olabilir.

Diğer İlginç CAPEX Oranları

Önceki bölümde açıklananlara ek olarak, aşağıdaki oranları da hesaplayabiliriz:

• CAPEX / Duran Varlıklar: Bu oran, CAPEX'in duran varlıklar üzerindeki etkisini gösterir.
• CAPEX / Amortismanlar: Eğer bu oran yüksekse, CAPEX'in büyük bir kısmının üretim kapasitesinin genişletilmesine ayrıldığını gösterir. Ancak düşükse, bakım harcamalarının baskın olduğunu gösterir.

Ayrıca, CAPEX'in net kar, FAVÖK veya satışlarla karşılaştırma oranı da hesaplanabilir. Bu, örneğin, bir birim net kar elde etmek için ne kadar sermaye yatırımı gerektiğini anlamak için yapılır.

Örnek olarak, CAPEX 14.500 TL ve net kar 5.000 TL ise, 14.500'ü 5.000'e böleriz, bu da 2,9'a eşittir. Bu, her 2,9 TL CAPEX için 1 TL net kar elde edildiği anlamına gelir.

CAPEX'in her yıl sabit kalmadığını unutmamak önemlidir. Bir şirket genişleme aşamasındaysa, yeni tesisler, ekipmanlar veya teknolojiye yatırım yaptıkça CAPEX'in satışlara oranının birkaç yıl boyunca artması muhtemeldir. Ancak, bu yatırımlar getiri sağlamaya başladığında ve şirket sermaye varlıklarına yaptığı yatırımları normale döndürdükçe,CAPEX'in satışlara oranı sabitlenebilir veya hatta azalabilir.

CAPEX ve OPEX: Farkları Nelerdir?

Şimdi, CAPEX ve OPEX arasındaki farklara bakalım. CAPEX ve OPEX, kurumsal finans dünyasında aynı madalyonun iki yüzü gibidir. Basitçe söylemek gerekirse, CAPEX yatırım, OPEX ise harcamadır.

• CAPEX (Sermaye Harcamaları): İşletmenizi büyütmek için yapılan uzun vadeli yatırımlardır. Yeni ekipmanlar,tesis yenilemeleri veya yeni bir merkez inşa etmek gibi büyük ve kalıcı harcamaları içerir.
• OPEX (İşletme Giderleri): İşletmenizin günlük operasyonlarını sürdürmek için yapılan harcamalardır. Maaşlar,kira, ofis malzemeleri ve diğer tekrar eden işletme maliyetlerini kapsar. Arabanızın günlük çalışması için gerekli olan benzin ve yağ gibi bakım harcamalarına benzer.

CAPEX ve OPEX arasındaki temel fark, zaman ufku ve amaçlarıdır. CAPEX, şirketin büyümesini ve genişlemesini teşvik eden uzun vadeli yatırımlara odaklanırken, OPEX, iş faaliyetlerini sürdürmek için gerekli olan günlük işletme harcamalarına odaklanır.

👉 OPEX yani işletme giderleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için yazımızı okuyabilirsiniz: "OpEx (İşletme Giderleri) Nedir?"

Hangi Yatırım Projeleri Genellikle CAPEX, Hangileri OPEX ile Finanse Edilir?

Yatırım projeleri, geliştirilen yatırımın türüne bağlı olarak genellikle CAPEX (sermaye harcaması) veya OPEX (işletme harcaması) ile finanse edilir.

CAPEX ile Finanse Edilen Yatırım Projeleri

Genel olarak, maddi duran varlıkların edinilmesi veya bir şirketin üretim kapasitesinin iyileştirilmesini içeren yatırım projeleri genellikle CAPEX ile finanse edilir.

CAPEX ile finanse edilen yaygın yatırım projeleri şunlardır:

• Makine, ekipman veya bina alımı
• Tesisin genişletilmesi veya modernizasyon projeleri
• Daha verimli veya teknolojik olarak gelişmiş üretim sistemlerinin kurulumu
• Önemli bir Ar-Ge yatırımı gerektiren yeni ürün veya hizmetlerin geliştirilmesi

OPEX ile Finanse Edilen Yatırım Projeleri

Öte yandan, tekrarlayan harcamalar veya kısa vadede amorti edilen harcamalar genellikle OPEX (işletme gideri) ile finanse edilir. OPEX ile finanse edilen yatırım projelerine bazı örnekler şunlardır:

• Hammadde veya malzeme alımı
• Daha düşük değerli ve ömürlü araç veya ekipman alımı
• Yazılım veya lisans alımı
• Tesisin onarımı veya önleyici bakımı
• Personel eğitimi
• Reklam veya pazarlama kampanyaları

Diğer Maliyet Kalemleri

• OPEX (İşletme Giderleri): Bir şirketin günlük operasyonlarını sürdürmek için gerekli olan tekrar eden harcamaları ifade eder. Maaşlar, kira, kamu hizmetleri ve ofis malzemeleri gibi maliyetleri içerir.
• Satış, Genel ve İdari Giderler (SG&A): Bir şirketin satış, pazarlama, yönetim ve genel operasyon faaliyetleriyle ilgili maliyetlerdir. Reklam, idari personel maaşları ve ofis kiraları gibi harcamaları içerir.
• Yatırılan Sermaye: Bir şirketin ticari faaliyetlerini yürütmek için gerekli olan ekipman, mülk, teknoloji ve diğer kaynaklar gibi maddi ve maddi olmayan varlıklara ayırdığı toplam para miktarıdır.
• ROE (Öz Sermaye Karlılığı): Bir şirketin net karını hissedarların öz sermayesiyle karşılaştıran finansal bir karlılık ölçüsüdür. Net karın öz sermayeye bölünmesiyle hesaplanır ve yüzde olarak ifade edilir. ROE, hissedarların şirkete yaptıkları yatırımın ne kadar kar getirdiğini gösterir.

Sonuç

Bu yazıda, şirketlerin finansal analizinde kritik bir öneme sahip olan CAPEX kavramını detaylı bir şekilde ele aldık.CAPEX'in ne olduğunu, farklı türlerini, nasıl hesaplandığını ve sonuçların nasıl yorumlanacağını açıkladık. Ayrıca CAPEX ile OPEX arasındaki farklara ve CAPEX'in yatırım kararları üzerindeki etkisine değindik.