BIST 100 (XU100) Endeksi Nedir? | Hisseler, ETF’ler ve Fonlar

Borsa İstanbul’da piyasadaki hareketlerin takip edilmesi, yatırım araçları arasında daha iyi kıyas yapılabilmesi gibi amaçlar için çeşitli endeksler hesaplanmaktadır. Türkiye’de Borsa İstanbul çatısı altında pay piyasalarında 452 farklı endeks hesaplanmaktadır ve bunların içinde en popüleri BIST 100 endeksidir.

Makalemizde BIST 100 endeksi hakkında merak edilen sorulara cevap bulmaya çalışacağız. Ne zaman hesaplanmaya başladı? Hangi yatırım araçlarıyla yatırım yapılabilir? Nasıl hesaplanır?

BIST 100 (XU100) Endeksi Nedir?

BIST 100 Borsa İstanbul’un referans endeksidir, bir diğer deyişle Türkiye’de borsa denilince akla gelen ilk endekstir. BIST kısaltması Borsa İstanbul’u temsil ederken, 100 ise en değerli 100 şirketi temsil eder.

Sadece Borsa İstanbul’un değil aynı zamanda Türkiye ekonomisinin de nereden geldiğini ve nereye doğru gittiğini anlamak için BIST 100 çok önemli bir değerdir.

BIST 100'ün trendi, volatilitesi veya likiditesi incelenerek borsa dışındaki yatırım kararları bile daha doğru verilebilir. Bu bakış açısıyla ülke ekonomisi için takip edilmesi gereken ana referans değerlerden biridir. 

Çünkü BIST 100, ekonomik büyüme, işsizlik oranı, faiz oranları, siyasi istikrar, cari açık vs. gibi birçok dış etkene maruz kalır. Esasen endeks hem şirketlerin hem de yukarıda saydığımız makro değişkenlerin performansının sayısal bir değeridir.

BIST 100 şirketlerinin toplam piyasa değeri 280 milyar doların üzerindedir. Günlük işlem hacmi ise zaman zaman değişse de son dönemlerde ortalama 3.5 milyar dolardır. Yani günlük olarak 100 milyar TL’nin üzerinde işlem yapılmaktadır.

👉 Borsa İstanbul ile ilgili detaylı yazımızı buradan okuyabilirsiniz: Borsa İstanbul (BİST) – Nedir ve Nasıl Yatırım Yapılır?

BIST 100'deki Önemli Tarihler

İlk olarak 1986 yılında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın (İMKB) kurulmasıyla 40 şirketin hisse senedi ile haftalık olarak bir bileşik endeks hesaplanmıştır. Zamanla hisse senedi sayılarının artmasıyla bileşik endeks 100 hisse ile sınırlandırılmış ve İMKB Ulusal 100 Endeksi adını almıştır. Aşağıda, BIST 100 endeksinde yıllar içinde neler gerçekleştiğini inceleyebilirsiniz:

• 1987: Endeks günlük olarak hesaplamaya başlanmıştır.
• 1990: İşlem gören hisse sayısı ilk defa 100'ü geçmiştir
• 1989: En yüksek yıllık artış % 493,07 ile gerçekleşmiştir.
• 1997: İlk defa endeksten iki sıfır atılmıştır.
• 1999: İMKB Ulusal 100 Endeksi Euro bazlı da hesaplanmaya başlanmıştır.
• 2001: 21 Şubat'ta % 18’11 ile tarihin en büyük günlük düşüşü gerçekleşmiştir.
• 2000: Endeksten 2 sıfır daha atılmıştır.
• 2008: En yüksek yıllık düşüş % 51,63 ile gerçekleşmiştir.
• 2020: % 20 olan bir hissedeki günlük değişim sınırı %10 olarak değiştirilmiştir.
• 2020: Endeksten 2 sıfır daha atılmıştır.

BIST 100'e Yatırım Yapmak için Seçenekler Nelerdir?

Hisse Senetleri

BIST 100'e yatırım yapmanın en pratik ve en bilinen yöntemi direkt olarak hisse senetlerini satın almaktır. Eğer endekse yön veren en büyük şirketlerden bir portföy yaparsanız genellikle endeks ortalamalarına yakın bir getiri elde edebilirsiniz. Ayrıca endeksteki hisse senetleri Türkiye’nin en değerli şirketleri olduğu için bu hisseler daha güvenlidir. Oynaklık daha azken, likidite daha yüksektir.

Aşağıda BIST 100 endeksinde ağırlık olarak ilk 10 hisseyi ve son 1 yıldaki getirilerini sıraladık. Getirileri gerçekten çarpıcı. Bu açıdan, iyi hisse seçimleri yapmanın getirileri ne kadar değiştirebileceğine dikkat edin:

👉 BIST 100'ün en bilindik hissesi olan Türk Hava Yolları hisse analizi yazımızı inceleyin: Türk Hava Yolları (THYAO) Hisse İncelemesi

ETF - Borsa Yatırım Fonları

Yatırım fonları TEFAS üzerinden alınıp satılırken, borsa yatırım fonları Borsa İstanbul üzerinden alınıp satılır. ETF Exchange Traded Funds’un kısaltmasıdır. Türkçe'de borsa yatırım fonu olarak bilinirler. Bunlar aracılığıyla BIST 100'de işlem gören hisselerden oluşan çeşitli portföylere yatırım yapabilirsiniz. BIST 100'e yatırım yapmak için bazı ETF’leri aşağıda bulabilirsiniz.

👉 ETF'ler hakkında daha fazla bilgi edinmek istıyorsanız şu yazımızı inceleyebilirsiniz: ETF Nedir Nasıl Çalışır?

Yatırım Fonları

TEFAS’ta alım satımı yapılan fonlar içinde direkt olarak BIST 100 içindeki hisse senetlerine endeksli veya belirli sektörlere endeksli fonlar vardır. Bunlar aracığıyla BIST 100’e yatırım yapabilirsiniz. Bu şekilde hisse seçmek zorunda kalmazsınız ve aynı zamanda portföyünüz de çeşitlenmiş olur. 

Fon seçerken çeşitli yatırım kuruluşlarının aynı içeriğe sahip fonlarını yönetim gideri, alım satım arasındaki fark, fon büyüklüğü gibi kriterlere göre kıyaslamayı unutmayın. TEFAS’ın web sitesinden fonları detaylıca kıyaslayabilirsiniz.

Aşağıda bazı BIST 100 fonlarını ve son bir yıldaki getirilerini görebilirsiniz.

VİOP

VİOP ile vadeli işlemler veya opsiyon sözleşmeleriyle BIST 100 hisselerinden bazılarına yatırım yapabilirsiniz. Çünkü, her BIST 100 hissesi VİOP’ta yoktur. Endeks yatırımı olarak ise BIST 30 endeksine ait futures ve opsiyon sözleşmeleri vardır. Direkt olarak BIST 100 endeksine ait sözleşmeler yoktur.

BIST 100 Endeksindeki Hisseler Nasıl Seçilir?

BIST 100 endeksinde, BIST Yıldız ve BIST Ana Pazar’da işlem gören ve daha az riskli olarak kabul edilen A ve B grubu hisseleri yer alır. Bunlara ek olarak, Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı'nda yer alan gayrimenkul yatırım ortaklıkları (GYO) ve girişim sermayesi ortaklıkları (GSYO) da endeks içerisinde yer alabilir. Belirli bir sermaye limitinin atında olduğu için Alt Pazar’da yer alan hisseler ile daha sığ olduğu düşünülen C ve D grubu hisseler BIST 100’de yer almaz.

Yıldız Pazar ve Ana Pazar'da işlem görmek için en önemli kriterler şu şekildedir:

Endekste yer alan hisseler piyasa değeri, işlem hacmi, likidite ve sektörlere göre 3 ayda bir gözden geçirilerek bazıları çıkarılıp bazıları eklenmektedir. Bu değişiklikler Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında yapılır.

Fiili dolaşımdaki paylar (FDP)(serbestçe alınıp satılabilen hisse adedi), piyasa değeri ve günlük ortalama işlem hacmine göre hesaplanan bir ağırlıklı ortalama ile hisse senetleri 3 ayda bir büyükten küçüğe sıralanır. İki kere üst üste ilk 100’e giren hisseler BIST 100 endeksine dahil edilir. Ayrıca endekse girecek veya çıkacak hisseler en az 10 gün önce Kamuyu Aydınlatma Platformu'nda (KAP) açıklanır.

Belirlenen 100 hisseye ek olarak 3 de yedek hisse belirlenir. Endeksteki hisselerden biri öngörülemeyen bir sebepten endeksten çıkartılmak zorunda kalırsa bu yedek hisseler dahil edilir.

Hisselerin BIST 100’e dahil olmasına veya listeden çıkmasına neden olan ağırlıklı ortalamaya göre endeks içinde her hisse farklı bir oransal paya sahip olur. Bu açıdan, bir hisse ne kadar değerli olursa olsun endeksteki ağırlığı %10’u geçemez. Bununla tek bir hisse senedinin endeks üzerinde çok yüksek bir etkiye sahip olması engellenmeye çalışılmıştır.

BIST 100 Yıllık Getiriler

BIST 100 endeksi 1986 yılından bu yana toplam 11 yılı negatif getiri ile kapatmıştır. Son yıllarda ise 2018'de negatif getiri gerçekleşmiştir. Son 6 yılın getirileri aşağıdaki gibidir:

• 2018: -20,86
• 2019: 25,37
• 2020: 29,06
• 2021: 25,8
• 2022: 196,6
• 2023: 35,6

Endeks bazı yıllar zayıf gibi görünse de, uzun vadeli bakıldığında sert yükselişlerin gerçekleştiği yıllarda zayıf getirili yılları fazlasıyla telafi etmiştir.

BIST 100 Sektörel Dağılım

Endeks içinde en ağırlıklı pay %18 ile bankalara aittir. Ardından %14,7 ile holdingler gelmektedir. Bu açıdan bankalarda ve holdinglerde yaşanacak yükseliş veya düşüşler endeks üzerinde daha etkili olacaktır.

BIST 100 Endeksi Nasıl Hesaplanır?

Endeksi elbette elinize kalem kağıt alarak hesaplamanızın bir anlamı yoktur. Ancak yatırımlarınızı şekillendiren ve ekonomi hakkında birçok önemli veri sunan endeksin hesaplanma mantığını bilinçli bir yatırımcı olarak öğrenmekte fayda vardır. Formüller biraz karışık görünebilir ancak temelde hesaplamanın mantığını anlamak yeterlidir. Hazırsanız başlayalım.

BIST 100 endeksinin t olarak ifade edilen herhangi bir dönemdeki değeri aşağıdaki formülle hesaplanır (Endeks=E). Endeksin başlangıcı olarak kabul edilen Ocak 1986’daki ilk hesaplamada endeks, E=100 olarak hesaplanmıştır.

Endekse dahil olan hisse senetlerinin değişmesi, sermaye artırımı, şirket birleşmesi veya bölünmesi gibi endeksi etkileyen değişiklikler meydana geldiğinde bu değişikliklerin endekse olan etkisini yok etmek için yukarıdaki formülde paydada yer alan bölen değeri yeniden hesaplanmalıdır. Bunun için aşağıdaki formül kullanılır:

Burada,

• t: dönemi
• PD: Endeks kapsamındaki hisselerin Piyasa Değerini
• ΔPD: Yapılan değişiklik ile ortaya çıkan Piyasa Değerindeki değişmeyi gösterir.

Endeks Hesaplama Örneği

Formülleri verdikten sonra konuyu net olarak anlamak için sayısal bir örnek yapalım. 1986 yılında BIST 100 endeksi de aşağıda verilen örnekle aynı şekilde hesaplanmıştır. Örneğimizdeki endeksin de ilk defa hesaplandığını ve X,Y,Z adında 3 firmadan oluştuğunu farz edelim. Aşağıdaki gibi ilk gün endeksi 100 olarak hesaplanacaktır. Her bir hissenin, her gün fiyat (P), sermaye (N) ve halka açıklık oranının (H) çarpımı alt alta toplanarak bir değer bulunur. Böylece bulunan 116.000 değeri formüle uygulanarak endeksin ilk gün değeri olan 100 bulunur.

Endeksin ikinci gününde, aşağıdaki tabloda hisse senedi fiyatlarının değiştiğine dikkat edin. 116.00 değeri 134.500 olmuştur. Bu değer formüle aşağıdaki gibi uygulanır ve endeks 2. gününde 115,95 olur.

2. Gün sonunda hisselerdeki fiyat değişimleriyle endeks 115,95 seviyesine geldi. Ancak 2. günün seans kapanışının ardından Z hissesinin endeksten çıkarıldığını ve yerine W hissesinin geldiğini farz edelim. Bu durumda endekse yeni gelen hisseden sonra endeks değerinin değişmemesi gerekir. Buradaki durum, BIST 100 endeksine 3 ayda bir yeni hisseler geldiğinde yapılan işlemdir.

• Endekse Z yerine giren W firmasının fiili dolaşımdaki Piyasa Değeri= PxNxH=74.800 TL
• Endeksten çıkan Z firmasının fiili dolaşımdaki Piyasa Değeri= PxNxH=64.000 TL

Bu durumda, endeksin piyasa değeri Z firmasıyla W firması arasındaki pozitif fark kadar artacaktır.

74.800-64.000=10.800 TL

Endeksin piyasa değeri değiştiği, ancak endeks değeri olan 115,95 değişmediği için endeks hesaplaması için kullanılan formülde paydada yer alacak değerin yeniden hesaplanması gerekir.

Böylelikle endeksin piyasa değeri değişmesine rağmen ertesi gün 115,95 değeri ile işlemlere kalındığı yerden devam edilebilmektedir.

Endeks hesabı biraz yorucu olduysa gelin aşağıda daha ilgi çekici bir konuya bakalım.

BIST 100 (XU100) USD Grafiği İncelemesi

BIST 100 USD grafiğini incelemek çoğu zaman TL grafiğini incelemekten daha çok anlam ifade etmektedir. TL grafiğine daha kısa vadeli işlemlerde bakmak gerekir. Çünkü enflasyon etkisiyle uzun vadeli grafik çok fazla bir şey ifade etmeyebilir. 

Aşağıda BIST 100 endeksinin Amerikan Doları (USD) bazında uzun vadeli değişimini görebilirsiniz. Geçmişte ekonomik veya siyasi kriz yaşanan yıllarda endeks 140 dolar çevresinden yukarı doğru çıktığı, 300 dolar çevresinde mevcut koşulların gerçekliğine piyasalar inandıktan sonra 500 dolara doğru gittiği söylenebilir.

2023 yılındaki genel seçimlerden önce yükselmeye başlayan BIST 100 endeksi tekrar önemli bir direnç olan 300 dolar üzerinde kalıcı olmaya çalışmaktadır. Son dönemdeki ortodoks ekonomi politikalarına geçiş konusunda hem ulusal hem de uluslararası sermaye % 100 ikna olduğunda endeks bir sonraki hedefe gidebilir. Bu anlamda en büyük hedef ise daha önce 3 defa geçmeyi deneyip başarısız olarak düşüş yaşadığı 500 dolar direncidir. 300 dolar üzerinde kalındığı sürece mevcut ekonomik politikaların devam ettiği varsayımıyla orta ve uzun vade hedefi olarak 500 dolar direnci takip edilmelidir. Tarihsel veriler endeksin tam anlamıyla bir orta noktada, karar aşamasında olduğunu göstermektedir.